ATARDAMAR HASTALIKLARI
Atardamarlar; kalpten çıkan damarlardır. Temiz kan taşıyan arterlerin toplardamarlara oranla kan basıncı daha yüksektir.
Atar Damar Hastalıkları Nelerdir?
Atar damarların (arter) hastalıklarına gelmeden kısaca arterlerden bahsetmek yerinde olacaktır. Arter tanım itibariyle kalpten çıkan, yani uzaklaşan damarlara denmektedir. Genelde arterler “temiz” kan taşırlar. Halk arasında temiz kan denince oksijenden zengin, besin içeriği yüksek, mineral ve vitaminden zengin kan anlaşılır, rengi açık kırmızıdır. Arterlerde kan basıncı venlere (toplar damar) göre daha yüksektir. Arterlerin hastalıkları çok çeşitlidir. Günümüzde en yaygın arter hastalığı aterosklerozdur (damar sertliği). Aterosklerozun doğum ile başladığı kabul edilir ama en çok 40’lı yaşlarda belirgin hale gelmeye başlar.
Ateroskleroz sonucu damar duvarı kalınlaşır ve damarlarda daralmalar meydana gelir, bu daralmalar zamanla tıkanma ile sonuçlanabilir. Tıkanan damar hangi bölge veya organı besliyorsa ona göre de belirtiler ortaya çıkar.
Tromboanjitis obliterans veya diğer adıyla Buerger hastalığı genelde genç erkeklerde görülen bir damar hastalığıdır ve tek etkeni sigara tüketimidir.
Belirtileri
Hasta belirli ama nispeten kısa bir mesafe yürüyünce bacaklarında ağrı hissedip durma ihtiyacı duyar. Dinlendikten sonra yine ancak yürüdüğü kadar bir mesafe gidebilir ve tekrar dinlenme ihtiyacı hisseder. Eğer böyle bir durum söz konusu ise bir arter hastalığından şüphelenilmelidir. Bunun dışında ayaklarda soğuma, solukluk, morarma gibi durumlar yine arter hastalıklarını düşündürebilir. İleri derece hastalıklarda hastanın istirahatte bile ayak veya bacak ağrısı olabilir.
Arter Hastalıklarında Tanı
Damar cerrahının muayenesi tanı yolunda ilk aşamadır. Ön tanıyı koyan damar cerrahı tanısını genelde renkli Doppler ultrasonografi ile destekler. Tanısı kesinleşen hastanın damarları BT-anjiografi, MR-anjiografi veya anjiografi ile görüntülenmek istenebilir. Bu görüntüleme yöntemleriyle damarın anatomik yapısı, darlığın derecesi ve yeri belirlenir. Bu veriler tedavi yönteminin seçiminde etkili olacağı gibi girişimsel tedavilerde balon ve stent ölçümlemeleri için de gereklidir.
İlaç Tedavisi
Risk faktörleri ile mücadele tedavide ana prensiplerden bir tanesidir. Yüksek kolesterol ve trigliserid değerleri öncelikle diyet ile kontrol altına alınmalıdır. Sigara gibi alışkanlıklardan mutlaka vazgeçilmelidir, bu konuda gerekirse uzman kişilerden destek alınmalıdır.
Bunun dışında kanın pıhtılaşmasını azaltmak ve kanın akışkanlığını arttırmak tedavideki diğer hedeflerdir. Bazı durumlarda damarlarda gevşeme yaratarak kanın daha kolay akmasını sağlayan ilaçlar kullanılmaktadır. Hastaya yürüme egzersizi programı yapılmalıdır.
Açık Cerrahi
Günümüzde minimal invazif yöntemler ve kapalı ameliyatlar ile anjiografik yöntemler yaygın olarak uygulansa da, bir damar cerrahı açık ameliyat yöntemlerine de hakim olmalıdır. Çünkü her hastanın bahsedilen popüler yöntemlerle tedavi edilmesi bazen mümkün olmamaktadır. Bu durumda açık ameliyatların uygulanması gerekmektedir. Bunun ötesinde kapalı ve anjiografik yöntemlerde komplikasyonlar gelişip acil olarak açık ameliyata dönmek gerekebilir. Böyle bir durum ile karşı karşıya kalınca işlemi (anjiografi) yapan hekimin bir damar cerrahı olması avantajlı olacaktır.
Açık cerrahi yöntemlerinin spektrumu oldukça geniştir.
Periferik bypass ameliyatları bunlardan bir tanesidir. Periferik bypass ameliyatında tıkalı damar segmenti ya hastanın kendi damarı ya da prostetik bir damar ile (greft) atlatılır (bypass edilir).
Yaygın olarak yapılan diğer bir ameliyat endarterektomi ameliyatıdır. Bu ameliyatta tıkanıklığa sebep olan plak damardan çıkarılır.
Girişimsel Tedavi
Atar damarların hastalıklarında girişimsel ameliyatlar gelişen teknoloji ile yaygınlaşmaktadır. Girişimsel damar cerrahisinde müdahale damar için özel olarak geliştirilmiş kateterler, balonlar ve stentler ile yapılmaktadır. Bu yöntemlerle arter içinde pıhtıların temizlenmesi mümkün olduğu gibi aterosklerotik plaklar da çıkarabilmektedir. Tam tıkalı bir damar kısa bir segmentte ise girişimsel yöntemlerle açılması mümkündür. Bunun için balon, ilaçlı balon ve stent kullanılmaktadır.
Acil Durumlar
Akut damar tıkanması en yaygın görülebilecek diğer acil durumlardan bir tanesidir. Akut damar tıkanması genelde kol veya bacak arterlerinde meydana gelmektedir. Bazı hastalarda altta atrial fibrilasyon adı verilen kalp ritm bozukluğu yatmaktadır. Bununla birlikte daha önce damar darlığı olan hastalarda darlığın olduğu yerde pıhtı oluşmasına bağlı olarak da oluşabilir. Akut damar tıkanmalarında hasta çok şiddetli kol veya bacak ağrısından bahseder, uzvun kopmuş gibi ağrıdığını söyler. Uzuvda nabız alınamaz, rengi soluktur. Böyle bir durum acil müdahale gerektirir. Bu müdahalenin ilk 6 saat içerisinde yapılması tedavi başarısı açısından son derece önemlidir.
Acil tedavide cerrahi embolektomi veya girişimsel yöntemler tercih edilebilir. Her iki yöntemde esas olan kan akımının bir an önce tesis edilmesidir.
Kaza yada delici-kesici aletler ile damar bütünlüğü kısmen/tamamen bozulabilir. Bunlara da en erken dönemde müdahale edilmesi gerekir.
